یکی از مفاهیم بسیار مهم در دنیای کریپتو، مفهوم قرارداد هوشمند یا اسمارت کارنترکت (Smart Contract) است. با استفاده از قراردادهای هوشمند و امکانات جدیدی که به کاربران ارائه می‌دهد امکان انجام انواع قراردادهای قانونی با روشی هوشمند و با استفاده از رمزنگاری ایمن فراهم می‌شود. این ایده اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط نیک سزابو (Nick Szabo)، یکی از متخصصان برجسته در زمینه کامپیوتر و رمزنگاری، مطرح شد. اما در آن دوران، به دلیل عدم وجود یک پلتفرم توزیع شده مانند بلاک‌چین که قادر به پشتیبانی از قراردادهای هوشمند بود، توسعه این ایده با دشواری صورت گرفت.
بعداً، سزابو قرارداد هوشمند را به عنوان یک ابزار معرفی کرد که با ترکیب پروتکل‌ها و رابط‌های کاربری، شبکه‌های کامپیوتری را به شکل رسمی و ایمن تبدیل می‌کند. وی همچنین به پتانسیل قراردادهای هوشمند در زمینه‌های مختلفی که نیاز به توافقات قراردادی دارند، مانند سیستم‌های اعتباری، پردازش پرداخت، و مدیریت حقوق محتوا، اشاره کرد.
قراردادهای هوشمند در مقایسه با قراردادهای سنتی
قرارداد یک توافق بین دو یا چند نفر است که آنها را متعهد به انجام کاری در آینده می‌کند. به عنوان مثال، قراردادهایی که بین مالکان ملک و مستاجران بسته می‌شوند، می‌توانند به عنوان یک نمونه ساده از این نوع توافقات در نظر گرفته شوند. اما تفاوت اصلی قراردادهای هوشمند با قراردادهای معمولی در این است که برای اجرای آنها نیازی به واسطه‌ها یا میانجیها نیست. این قراردادها به واسطه شبکه غیرمتمرکز بلاک‌چین اجرا می‌شوند، که توسط تعداد زیادی گره (Node) تشکیل شده‌اند، و از هیچ نهاد مرکزی مثل بانک، دولت یا سرور متمرکز بهره نمی‌برند.
برای اجرای قراردادهای هوشمند، نیازی به عوامل واسطه نیست و قرارداد بین طرفین براساس قواعدی که توسط خود آنها تعیین شده، بسته می‌شود. حذف واسطه‌ها به معنای صرفه جویی در زمان و کاغذبازی می‌باشد و این موضوع بهره‌وری را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد. در واقعیت، قراردادهای هوشمند به عنوان پروتکل‌هایی برای تنظیم قراردادها عمل می‌کنند و تمامی اقداماتی که در آنها پیش‌بینی شده است، به صورت خودکار اجرا می‌شود. در این روند، تراکنش‌ها قابل‌ردیابی بوده و امکان بازگشت آنها وجود ندارد.
مفهوم قراردادهای هوشمند در ارزهای دیجیتال
قراردادهای دیجیتال در دنیای ارزهای رمزنگاری شده می‌توانند به عنوان نرم‌افزار یا برنامه‌هایی تعریف شوند که مستقیماً روی بلاک‌چین اجرا می‌شوند. این نوع قراردادها در واقعیت، نوعی توافق دیجیتال هستند که توسط مجموعه‌ای از قوانین و شرایط تعریف شده کنترل می‌شوند. قراردادهای هوشمند به صورت مستقیم معاملات ارزهای دیجیتال را تحت شرایط و قوانین تعریف شده بین خریدار و فروشنده کنترل می‌کنند و در صورت برقراری شرایط تعیین شده، اقدامات اجرایی را به صورت خودکار انجام می‌دهند. این نوع قراردادها باعث ایجاد یک سیستم امن و شفاف برای معاملات ارزهای دیجیتال می‌شوند و به کاربران اطمینان از اجرای صحیح تراکنش‌های خود می‌دهند.
قراردادهای هوشمند در بلاک‌چین امکان ایجاد پروتکل‌های بر پایه بی‌اعتمادی را فراهم می‌کنند. این به این معناست که دو طرف معامله می‌توانند از طریق بلاک‌چین تعهداتی را در قبال یکدیگر بپذیرند بدون اینکه نیاز به شناخت و اعتماد به یکدیگر داشته باشند. همچنین، آنها می‌توانند اطمینان حاصل کنند که در صورت عدم تحقق شرایط، قرارداد به مراحل اجرایی نخواهد رسید. اگرچه پروتکل بیت‌کوین سال‌هاست که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند، اما این نوع قرارداد توسط سازنده و بنیان‌گذار اتریوم به نام ویتالیک بوترین به محبوبیت رسیده است. البته لازم به ذکر است که ممکن است هر بلاک‌چین از روش‌های متفاوتی برای اجرای قراردادهای هوشمند بهره ببرد. در این مقاله، ما به بررسی قراردادهای هوشمندی که در ماشین مجازی اتریوم (EVM) اجرا می‌شوند، خواهیم پرداخت.
جادوی قراردادهای هوشمند: چگونگی کارکرد آنها در شبکه بلاک‌چینی اتریوم
یک قرارداد هوشمند همانند یک برنامه دترمینیستیک (برنامه‌های قطعی) عمل می‌کند. این به این معناست که اگر برخی شرایط خاص به وقوع بپیوندند، این قرارداد وظیفه‌ای خاص را انجام می‌دهد. به عبارت دیگر، قراردادهای هوشمند دارای جملات شرطی هستند که در صورت برقراری شرایط معین، اجرای خودکاری را آغاز می‌کنند. این نوع قراردادها از مجموعه‌ای از کدها تشکیل شده‌اند که روی بلاک‌چین اجرا می‌شوند و تراکنش‌ها را بر اساس قوانین و شرایط تعیین شده انجام می‌دهند. به طور کلی، قراردادهای هوشمند برنامه‌هایی هستند که بدون نیاز به واسطه انسانی عملیات خودکاری را انجام می‌دهند.
در شبکه اتریوم، قراردادهای هوشمند وظیفه اجرا و مدیریت عملیاتی که کاربران روی بلاک‌چین انجام می‌دهند را بر عهده دارند. هر آدرسی که یک قرارداد هوشمند نباشد، به عنوان یک حساب خارجی (EOA) شناخته می‌شود. به این ترتیب، می‌توان گفت قراردادهای هوشمند توسط کدهای کامپیوتر کنترل می‌شوند و حساب‌های خارجی توسط کاربران به منظور انجام تراکنش‌ها و عملیات‌های مختلف روی بلاک‌چین استفاده می‌شوند. این ساختار امکان اجرای قوانین و شرایط تعیین شده در قراردادهای هوشمند را به صورت خودکار و بدون نیاز به میانجیها انجام می‌دهد.
در واقعیت، قراردادهای هوشمند در اتریوم از ترکیب مؤلفه‌های مختلفی تشکیل شده‌اند. این مؤلفه‌ها عبارتند از:
- کد قرارداد (Contract Code): این بخش شامل کدهای برنامه‌نویسی است که تعیین می‌کند چگونه قرارداد باید عمل کند. این کدها به زبان برنامه‌نویسی Solidity نوشته می‌شوند و شرایط و وظایف قرارداد را تعریف می‌کنند.
- آدرس سازنده قرارداد (Creator’s Address): این آدرس کلید عمومی اولیه است که توسط سازنده قرارداد ایجاد می‌شود و نشان‌دهنده فرد یا سازمانی است که قرارداد را ایجاد کرده است.
- آدرس قرارداد (Contract Address): این آدرس نشان‌دهنده خود قرارداد است و به عنوان یک شناسه دیجیتال منحصر به فرد برای هر قرارداد هوشمند عمل می‌کند. این آدرس برای ارتباط با قرارداد و ارسال تراکنش‌ها به آن استفاده می‌شود.
از این مؤلفه‌ها به منظور تعریف و اجرای قراردادهای هوشمند استفاده می‌شود. در مثالی که ارائه دادید، سازنده قرارداد کدهای قرارداد (مانند شرایط کاری و اطلاعات مربوط به گرافیست) را تعریف کرده و آنها را به کد قرارداد اضافه می‌کند. سپس، با ایجاد تراکنش، این کد اجرا می‌شود و تراکنش‌های مربوط به پرداخت حقوق گرافیست بر اساس شرایط مشخص در کد قرارداد انجام می‌شوند. تمامی این اطلاعات و تعاملات روی بلاک‌چین ذخیره و ردیابی می‌شوند تا امکان شفافیت و اطمینان در معاملات فراهم شود.
در این مثال، مقدار دستمزدی که به گرافیست پرداخت می‌شود به عنوان توکنی از بلاک‌چین استفاده می‌شود و در قرارداد هوشمند قفل می‌شود. این به این معناست که مقدار توکنی که به عنوان دستمزد تعیین شده، به یک حساب ویژه در قرارداد هوشمند منتقل می‌شود و به عنوان تخصیصی برای گرافیست ذخیره می‌شود.
وقتی که تمام شرایط قرارداد (مانند اتمام کار) به وقوع پیوسته و این اتفاق‌ها توسط بلاک‌چین تأیید شده باشند، مقدار توکن مذکور به حساب گرافیست منتقل می‌شود. این فرآیند به صورت خودکار اجرا می‌شود و نیازی به دخالت انسانی ندارد. این امر از جلوگیری از تأخیرها و ابهامات مربوط به پرداخت‌های دستی در معاملات سنتی کمک می‌کند و امنیت و شفافیت بیشتری به معاملات اضافه می‌کند.
مزایای قرارداد هوشمند: ارتقاء معاملات با تکنولوژی بلاک‌چین
مزایای قراردادهای هوشمند شامل غیرقابل تقلب بودن و عدم امکان دستکاری در آنها است. این نوع قراردادها بر اساس فناوری بلاک‌چین پیاده‌سازی شده‌اند، که به همه اجزا اجازه دسترسی به یک نسخه یکسان از قرارداد را می‌دهد. به عبارت دیگر، جلوگیری از اجرای غیرمجاز یا دستکاری در قرارداد تقریباً غیرممکن می‌شود.
در قراردادهای هوشمند، که روش کار آنها شباهت زیادی با دستگاه‌های فروش خودکار دارند، تمامی مفاد و شروط قرارداد را نه‌تنها می‌توان تعریف کرد، بلکه در صورت بروز شرایط مشخص، قرارداد به‌طور خودکار اجرا می‌شود. از این روش خودکار بودن قراردادهای هوشمند نتیجه‌گیری می‌شود که اجرای آنها سریع و اقتصادی باشد و از خطاهای انسانی که ممکن است در فرآیندهای معاملاتی روی دهد، جلوگیری می‌کند.
یکی از ویژگی‌های بارز قراردادهای هوشمند بر اساس اتریوم این است که آنها توسط تمام گره‌های شبکه اتریوم توزیع می‌شوند. این توزیع گسترده به عنوان یکی از ویژگی‌های اصلی این نوع قراردادها در مقایسه با راه‌حل‌های مبتنی بر سرورهای متمرکز تلقی می‌شود.
با فراهم کردن شرایط مشخص، قراردادهای هوشمند عملیات خود را انجام می‌دهند و نتیجه اجرای آنها همواره یکسان است، بدون توجه به اینکه چه کسی آنها را اجرا کند. این ویژگی باعث می‌شود قراردادهای هوشمند به صورت خودکار و بدون واسطه اجرا شوند. اما تا زمانی که شرایط مورد نیاز برای اجرای قرارداد توسط طرف‌های معامله فراهم نشود و قرارداد به صورت رسمی ثبت نشود، اجرای آن به صورت خودکار آغاز نخواهد شد. همچنین باید توجه داشت که پس از ثبت و اجرای قرارداد، تغییر در آن به سادگی امکان‌پذیر نیست.
آیا قرارداد هوشمند قابل تغییر است؟
قرارداد هوشمند اتریوم پس از ثبت شدن، قادر به ایجاد عملکردهای جدید نیست. با این حال، اگر سازنده آن تابعی به نام SELFDESTRUCT را در کد وارد کند، امکان حذف و جایگزینی قرارداد هوشمند با یک قرارداد جدید فراهم خواهد شد. بدیهی است که در صورتی که این تابع از پیش در کد وجود داشته باشد، حذف قرارداد امکان‌پذیر نخواهد بود.
لازم به ذکر است که قراردادهای هوشمند تا حدودی قابل توسعه هستند و توسعه‌دهندگان از روش‌های مختلفی برای ایجاد قراردادهای هوشمند با پیچیدگی‌های متفاوت بهره می‌برند. به عبارت دیگر، قابلیت به‌روزرسانی در قراردادهای هوشمند تعریف می‌شود، اما به طور کلی امکان هیچ تغییری پس از ثبت قرارداد وجود ندارد. با این حال، اگر طرفین قرارداد پیش‌بینی کنند، تابعی به نام Self-Destruct را در کد قرارداد در نظر بگیرند، امکان حذف آن در آینده وجود دارد. بدون وجود این تابع در کد قرارداد، هیچ‌گونه امکانی برای حذف قرارداد هوشمند وجود ندارد.
یکی از روش‌های ممکن در این زمینه، تقسیم یک قرارداد به بخش‌های مختلف و ایجاد قرادادهای کوچکتر می‌باشد. به این ترتیب، بخشی از کد قرارداد قابلیت حذف و تغییر داشته و بخش دیگر امکان حفظ استحکام قرارداد را داراست. این روش به تنظیمات چشم‌انداز قرارداد هوشمند اهمیت زیادی می‌دهد.
قراردادهای نسل جدید با این رویکرد قادر به پیاده‌سازی معاملات سفارشی در زمینه‌های مختلف هستند و می‌توانند با توجه به نیاز و توافق طرفین، معاملات را شخصی‌سازی کنند. این امکان به طرفین معاملات این اجازه را می‌دهد که علاوه بر کاهش هزینه‌های مرتبط با انجام تراکنش‌ها و معاملات، از شفافیت بسیار بالایی که این قراردادها ارائه می‌دهند بهره‌مند شوند.
در نهایت، تقسیم قرارداد به بخش‌های مختلف و ایجاد قراردادهای کوچکتر، می‌تواند به تنظیمات و قابلیت‌های معاملاتی در داخل این قراردادهای هوشمند انعطاف بیشتری بدهد و تطابق بیشتری با نیازهای طرفین معامله ایجاد کند.
بررسی چشم‌انداز قراردادهای هوشمند
با توجه به مطالبی که بیان شد، می‌توان ادعا کرد که قراردادهای هوش مصنوعی تنها کدهایی هستند که توسط برنامه‌نویسان ایجاد می‌شوند. به عبارت دیگر، این قراردادها قوانین تعریف شده توسط اسکریپت‌ها و برنامه‌نویس‌ها هستند. بنابراین، امکان وقوع خطاهای انسانی در فرآیند ایجاد آنها وجود دارد، و اگر موضوع قرارداد شامل اطلاعات بسیار حیاتی یا معاملات بزرگ باشد، قرارداد باید حتماً توسط یک حرفه‌ای ماهر نوشته شود. با توجه به اینکه سیستم بلاک‌چین توانایی تغییر ناپذیری دارد و اجرای قراردادهای هوش مصنوعی غیرقابل تغییر است، وقوع خطاهای برنامه‌نویسی در آنها می‌تواند به طرفین معامله ضرر جدی وارد کند.
طرفداران فناوری بلاک‌چین و قراردادهای هوش مصنوعی با استقبال فراوانی از این نوع قراردادها روبه‌رو شده‌اند. آنها اعتقاد دارند که از این قراردادها می‌توان به عنوان ابزاری برای تسریع و بهبود فرآیندهای تجاری بهره‌برد. این مدل از قراردادهای هوش مصنوعی تنها برای توافق‌نامه‌های کوچک محدود نیست و حتی دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ نیز می‌توانند از مزایای بی‌شمار آنها بهره‌برداری نمایند.
از طریق این قراردادها، معامله‌گران و خریداران قادر به ردیابی خریدهای خود در تمام زنجیره تامین می‌باشند. این امکان سبب افزایش اعتماد در فرآیند تجاری می‌شود و بهبودی در کیفیت و شفافیت زنجیره تامین ایجاد می‌کند.
همان‌طور که بارها اشاره شده است، فناوری بلاک‌چین به منظور ساده‌تر کردن فرآیندها و ترقی کسب و کارها به وجود آمده است. قراردادهای هوش مصنوعی نیز به عنوان یکی از نمونه‌های این فناوری، با حذف واسطه‌ها، موجب کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان می‌شوند. این قراردادها با خودکار‌سازی فرآیندها، معاملات را ساده‌تر و قابل پیگیری‌تر می‌کنند.
از نظر مزایای این نوع قراردادها نسبت به قراردادهای سنتی، به نظر می‌رسد که قراردادهای هوشمند در آینده قادر به از بین بردن کامل نیاز به قراردادهای سنتی و قدیمی شوند. این امکان ایجاد تغییرات اساسی در روش‌های تجاری فعلی و توسعه مدل‌های جدید کسب و کار را با خود دارد. با این حال، باید توجه داشت که برخی از افراد نیز انتقاداتی دارند و معتقدند که نمی‌توان با استفاده از این فناوری همه مشکلات دنیای واقعی را حل کرد.
با این وجود، از نظر شفافیت و کاهش هزینه‌ها، قراردادهای هوش مصنوعی همچنان مزایای زیادی دارند و به نظر می‌رسد که در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
لازم به ذکر است که راه‌اندازی و آموزش شبکه‌های غیرمتمرکز ممکن است در ابتدا دشواری‌ها و هزینه‌های زیادی را به دنبال دارد. این فناوری ممکن است به دلیل پیچیدگی‌های مرتبط با آن نیازمند تخصص فنی و منابع مالی بیشتری باشد. همچنین، تا زمانی که اصول و استانداردهای مشخصی برای شبکه‌های غیرمتمرکز توسعه و تطبیق داده نشده باشند، ممکن است نقص‌ها و ایراداتی وجود داشته باشد.
با این حال، پیشرفت فناوری به مرور زمان می‌تواند این مشکلات را کاهش دهد و بهبود‌های معنی‌داری در زمینه شبکه‌های غیرمتمرکز به وجود آورد. انعطاف‌پذیری بیشتر و استفاده از آخرین دستاوردهای فناوری اطلاعات می‌تواند به بهبود کارایی و امنیت شبکه‌های غیرمتمرکز منجر شود.
به طور کلی، با پیشرفت فناوری و توسعه استانداردها و رویکردهای بهتر، انتظار می‌رود که مزایای شبکه‌های غیرمتمرکز باعث رفع مشکلات کنونی و افزایش پذیرش این فناوری در آینده شود.
